W związku z pandemią choroby COVID-19, realizacja wielu umów handlowych może zostać znacząco utrudniona m.in. z uwagi na zakłócenie bieżących dostaw. Z tej przyczyny przygotowaliśmy dla Państwa krótkie opracowanie dotyczące możliwości zastosowania przepisów o niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązań, w tym skuteczność klauzul przewidujących odszkodowania czy kary umowne dla kontrahenta. Poniżej znajduje się podsumowanie naszych wniosków:
- pandemia może wpływać na ograniczenie bądź wyłączenie odpowiedzialności odszkodowawczej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy (co odnosi się również do kar umownych),
- umowy przewidują często obowiązek poinformowania drugiej strony o zaistnieniu przypadku tzw. siły wyższej, który może wpływać na możliwość zastosowania ww. zwolnień od odpowiedzialności,
- przepisy prawa przewidują możliwość zmiany lub rozwiązania umowy przez sąd w oparciu o klauzulę nadzwyczajnej zmiany stosunków,
- każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie, w szczególności w zakresie wpływu samej pandemii, jak również działań podejmowanych przez rząd na działalność danego przedsiębiorcy, w tym możliwości zniwelowania strat, zastosowania alternatywnych rozwiązań, czy kwestii interpretacji pojęcia siły wyższej.
Gdyby zawarte przez Państwa umowy przewidywały konieczność zgłoszenia kontrahentom siły wyższej, będziemy służyć pomocą przy przygotowaniu odpowiednich pism.
Jeśli rozważają Państwo powoływanie się w przyszłości na siłę wyższą, rekomendujemy gromadzenie wszystkich dowodów potwierdzających wpływ pandemii na Państwa działalność.
Opracowanie:
1. Odpowiedzialność odszkodowawcza
Strona umowy nie będzie zobowiązana do naprawienia szkody wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, jeżeli zostało to spowodowane okolicznościami, za które nie ponosi winy. W doktrynie i orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, że taką okolicznością jest siła wyższa rozumiana jako wystąpienie nagłego, zewnętrznego zdarzania, którego strony nie mogły przewidzieć w momencie zawierania umowy oraz którego skutkom nie można było zapobiec. Do takich zdarzeń zalicza się m.in. epidemie lub pandemie. W niektórych umowach, strony mogły wprost wskazać jakie okoliczności stanowią przypadek siły wyższej. Takie postanowienia mogą stanowić wskazówkę interpretacyjną, jak również rozszerzać lub zawężać pojęcie siły wyższej. Ważne aby, pojęcie to każdorazowo analizować i dostosowywać do przedmiotu i rodzaju umowy, a w przypadku rozszerzenia odpowiedzialności dłużnika – skonstruować klauzulę w sposób jednoznaczny i precyzyjny, gdyż w przeciwnym wypadku wszelkie wątpliwości zostaną rozstrzygnięte na korzyść dłużnika.
Aby móc zastosować powyższe rozwiązanie, strona umowy powinna:
- zadbać o zebranie dowodów potwierdzających, że konkretne zdarzenie spowodowane siłą wyższą było bezpośrednią przyczyną niewywiązania się z postanowień umownych,
- móc wykazać należytą staranność w podejmowaniu działań mających na celu wykonanie zobowiązania np. przerwy w dostawach spowodowane były brakiem alternatywnego źródła.
Na analogicznych zasadach strona umowy może uwolnić się od obowiązku zapłaty kary umownej, zastrzeżonej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, gdyż jest ona swoistym surogatem odszkodowania. Należy jednak mieć na uwadze fakt, że treść łączącego strony stosunku prawnego może w inny sposób regulować prawa i obowiązki stron w przypadku wystąpienia siły wyższej np. obowiązek ograniczania strat.
Z tego powodu, niezależnie od postanowień umownych, najlepiej poinformować kontrahenta o zaistniałej sytuacji i spróbować renegocjować warunki umowy, ewentualnie opracować wspólny plan działania mający na celu zniwelowanie strat. Warto podkreślić, że w wielu relacjach umownych istnieje tzw. obowiązek informacyjny, który często uzależnia zwolnienie z odpowiedzialności od niezwłocznego zawiadomienia strony. Na Państwa prośbę możemy przygotować odpowiedni wzór informacji dla kontrahenta.
Zasady te, mogą być jednak modyfikowane przez przepisy szczególne, np. dotyczące ochrony konsumentów, świadczenia usług turystycznych, czy obowiązującą w Polsce od 8 marca 2020 r. specustawę dotycząca m.in. szczególnych rozwiązaniach związanych ze zwalczaniem COVID-19. Przykładowo, przewoźnicy nie będą ponosić odpowiedzialności za szkody wyrządzone w związku z działaniami władz mającymi na celu przeciwdziałanie COVID-19, w tym w szczególności za brak możliwości przewozu wskutek ograniczeń w zakresie przemieszczania się.
2. Możliwość zmiany lub rozwiązania umowy
W przypadku, gdy renegocjacje warunków umowy nie powiodą się, istnieje możliwość wytoczenia powództwa w oparciu o klauzulę nadzwyczajnej zmiany stosunków tzw. rebus sic stantibus. Powyższe, wynika z zaburzeń w działaniu gospodarki, które mogą powodować znaczne dysproporcje w ciężarze świadczeń ponoszonych przez strony umowy. Bez wątpienia mogą one przekraczać standardowy poziom ryzyka, akceptowany w określonych relacjach handlowych. Te czynniki wpływają na poziom wahania cen, czy dostęp do określony surowców. W konsekwencji, może dojść do sytuacji, gdy wykonanie umowy będzie związane z nadmiernymi trudnościami lub spowoduje możliwość powstania rażącej straty dla jednej ze stron. Sąd może więc zmienić sposób wykonania umowy lub wysokość świadczeń, a nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązanie tego rodzaju będzie bez wątpienia bardzo czasochłonne.
3. Umowy zawierające klauzulę wyboru prawa
Powyższe rozwiązania, odnoszą się do umów podlagających prawu polskiemu. W sytuacji, gdy strony dokonały umownego wyboru prawa właściwego należy dokonać analizy ww. okoliczności w zestawieniu z regulacjami prawnymi danego państwa. W dużej części przypadków, niezależnie od właściwego prawa, istnieje możliwość zwolnień z odpowiedzialności w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy z przyczyn od stron niezależnych, takich jak siła wyższa. Stąd, w sytuacji umowy rządzonej prawem obcym, najistotniejsze z perspektywy strony dotkniętej skutkami pandemii choroby COVID-19 jest możliwie szybkie ustalenie, jakie prawa będą jej przysługiwać i jakie obowiązki zostały na nią nałożone na gruncie zawartej umowy oraz właściwego dla niej prawa w celu ewentualnego zwolnienia się z odpowiedzialności, a następnie sprawne i skuteczne wdrożenie odpowiednich działań w tym zakresie.
Rynkiewicz/Urbański radcowie prawni
